عوارض دیابت

عوارض دیابت قندی به دو نوع تقسیم میشود:

۱-حاد

۲-مزمن

عوارض حاد دیابت

عوارض حاد شامل دو دسته زیر است:

• (۱) DKA یا کتواسیدوز دیابتی

این عارضه در نتیجه کمبود انسولین و افزایش هورمونهای تنظیم کننده متقابل قند خون ( عمدتا گلوکاگون) ایجاد می شود.این عارضه با افزایش قند خون بیش از mg/dl 250 و پیدایش اجسام کتونی و اسیدی شدن خون همراه است. عفونت و قطع ناگهانی انسولین « در مبتلایان به دیابت نوع یک » در پیدایش این وضعیت نقش مهمی دارد. این عارضه عمدتا در مبتلایان به دیابت قندی نوع I  و بعضاً در دیابت نوع II مشاهده می شود.

 

علائم:

تهوع ،  استفراع ،  درد شکمی ، تشنگی ، پرنوشی ، پر ادرای ، ضعف ، خستگی ، بی اشتهایی

در معاینه بیمار مشاهده می شود:

افزایش ضربان قلب ، کاهش قوام ارتجاعی پوست ، افت فشار خون وضعیتی ، گرمی یا خشکی پوست و مخاطات بدن ، افزایش تعداد تنفس ، بوی استون در هوای باز دمی ، تغییر وضعیت روانی تا اغماء

۲- وضعیت هیپراسمولار غیر کتونیک یا کمای هیپراسمولار

کمبود انسولین و ناکافی بودن مصرف مایعات از علل زمینه ساز این وضعیت حاد می باشد.

عفونت های شدید از جمله عوامل شایع زمینه ساز این وضعیت حاد می باشد و غالباً در اثر یک ناخوشی شدید و همزمان مثل سکته قلبی یا مغزی تشدید می گردد این وضعیت بیشتر در افراد مسن دیابت نوع II ممکن است ظاهر شود.

علائم :

پرادراری ، افت فشارخون وضعیتی ، انواع نشانه های عصبی و احتمالاً کما

در معاینه فیزیکی:

علائم از دست رفتن شدید آب بدن ، افزایش تعداد ضربان قلب ، تغییر وضعیت ذهنی

نکته قابل توجه عدم وجود علائمی مثل تهوع ، استفراغ ، درد شکمی ، تنفس کوسمول در این وضعیت حاد است که مشخصه DKA بودند .

عوارض مزمن :

زمانیکه متوجه ابتلأ خود به دیابت می شوید، احتمالاً تعجب می کنید که چگونه دیابت  می تواند سبب بروز عوارض بسیاری در  قسمت های مختلف بدن شما گردد. دیابت بدلیل تخریب اعصاب و رگهای خونی سبب ایجاد عوارض گوناگون در سراسر بدن می شود .

عوارض مزمن دیابت به سه دسته عمومی تقسیم بندی می شود:

۱)  تخریب عصب ( نوروپاتی )

نوروپاتی دیابتی مجموعه ای از اختلالات عصبی است که منجر به بی حسی ، درد و ضعف در دست ها ، بازوها و پاها می گردد . نوروپاتی همچنین سبب ایجاد اختلالاتی در سیستم گوارش ، قلب و ارگان های جنسی می شود .

حدود ۵۰% از افراد مبتلا به دیابت به درجاتی از تخریب عصب مبتلا هستند. اما در همه ی افراد علائم فیزیکی آن ظاهر نمی شود .

نوروپاتی در میان افراد مبتلا به دیابت با سابقه حداقل ۲۵ سال ابتلأ به این بیماری و در افرادی که کنترل ضعیفی بر میزان قند خون  خود دارند و در افراد با فشارخون بالا، بیشتر و عمومی تر است .

مشهورترین نوع نوروپاتی ، نوروپاتی محیطی است که بر روی دستها و پاها تأثیر می گذارد. این نوع تخریب عصب، سبب بی حسی در پاها می شود . این موضوع سبب افزایش خطر ابتلأ به زخم در ناحیه پا می گردد که اگر بموقع درمان نشود، منجر به قطع عضو می گردد .

 

۲)  بیماری ماکروو سکولار (تخریب رگهای خونی بزرگ)

 

بالا بودن قند خون سبب سخت شدن سرخرگ ها(Atherosclerosis)   می شود، که همین موضوع سبب حمله قلبی ، سکته یا ضعف گردش خون در پاها می شود .

بیماری قلبی یکی از علل مرگ و میر افراد دیابتی است . احتمال مرگ و میر افراد بالغ مبتلا به دیابت در اثر بیماری قلبی ۲ تا ۴ بار بیش از افراد غیر دیابتی است . خطر سکته قلبی در این افراد نیز ۲ تا ۴ برابر بیشتر از افراد غیر دیابتی است .

۳)  بیماری میکرووسکولار (تخریب رگهای خونی کوچک نظیر مویرگ ها )

افزایش میزان قندخون همچنین سبب ضخیم شدن دیواره های مویرگها می شود. این موضوع سبب می شود خون بروی سطح داخلی مویرگ حالت چسبنده ای پیدا کند و می تواند سبب نشت خون از رگهای خونی کوچک شود. این اثرات با هم سبب کاهش گردش خون در پوست نواحی دست و پا می شود . این اثرات همچنین می تواند سبب تغییراتی درگردش خون در چشم ها و کلیه ها گردد .کاهش جریان خون مویرگی می تواند سبب ایجاد لکه های قهوه ای در پاها شود.

شما می توانید با کنترل صحیح و خوب قندخون تعدادی از این عوارض را کاهش دهید .

اولین اقدام موثر شما رساندن مقدار هموگلوبین A1c به مقدار ۷% یا کمتر است . تحقیقات نشان داده است که برای هر ۱% کاهش مقدار هموگلوبین A1c خطر ابتلأ به حمله قلبی ۱۴% و خطر ابتلا به بیماریهای میکرو سکولار ۳۷% و خطر ابتلا به بیماریهای عروق محیطی ۴۳% کاهش می یابد و کاهش هر ۱% از مقدار هموگلوبین A1c ، خطر ابتلا به عوارض دیابت را بمیزان بیشتری پائین می آورد .

اگر در حال حاضر مبتلا به عوارض دیابت هستید، نگران نباشید. درمانهای زیادی برای رفع این مشکلات وجود دارد. از پزشک خود بخواهید که درمان مناسب را به شما پیشنهاد دهد .

 

عوارض کلیوی

 

کار کلیه ها تصفیه کردن مواد زاید از خون است. عمل تصفیه کردن در ساختارهای کوچکی بنام گلومرول که شباهت زیادی به عروق خونی دارد، انجام می شود . در کلیه های سالم گلومرول مواد زاید را از خون خارج می کند اما پروتئین را در خون باقی می گذارد، چرا که این پروتئین ها برای حفظ سلامتی بدن ما ضروری هستند. خون تصفیه شده از کلیه ها خارج می شود و به جریان خون بر میگردد. بالا رفتن قندخون و فشارخون می تواند سبب تخریب گلومرولها شود و اگر گلومرولها تخریب شوند، دیگر نمی توانند وظیفه خود را به خوبی انجام دهند. در نتیجه پروتئین های موجود در خون از گلومرولها به خارج  نشت می کند و از طریق ادرار از کلیه ها خارج میگردند. اگر این تخریب درمان نشده و ادامه یابد، مقدار زیادی پروتئین از طریق ادرار از دست می رود . نهایتاً کلیه ها بقدری آسیب  می بینند که از فعالیت می افتند .

از کار افتادن کلیه ها بقدری در دیابت آرام صورت می گیرد که ممکن است بیمار برای سالها متوجه آن نشود. حدود ۳۰% از افراد مبتلا به دیابت نوع I و ۱۰ تا ۴۰% از افراد دیابتی نوع II مبتلا به بیماریهای کلیوی می گردند که به آن نفروپاتی دیابتی می گوئیم .

نفروپاتی عارضه اصلی مرگ و میر و معلولیت ناشی از دیابت قندی بخصوص در مبتلایان به دیابت نوع I است. وجود پروتئین در ادرار افراد مبتلا به دیابت قندی با کاهش چشمگیر میزان بقأ و افزایش خطر بیماری های قلبی و عروقی همراه است . همچنین افرادی که در اثر دیابت دچار نفروپاتی شده اند، تقریباً همیشه دچار درگیری چشمی ( رتینوپاتی دیابتی ) نیز گردیده اند .

مراحل درگیری :

پس از گذشت پنج سال از ابتلأ به بیماری دیابت قندی، تغییرات اولیه در بافت کلیوی ایجاد می گردد، این تغییرات با بزرگ شدن کلیه ها همراه است .

۵ تا ۱۰ سال پس از ابتلأ، تقریباً در ۴۰ درصد افراد دفع مقادیر کمی از آلبومین به داخل ادرار آغاز می شود، به این حالت میکروآلبومینوری می گویند. میکروآلبومینوری عبارتست از دفع ۳۰ تا ۳۰۰ میلی گرم آلبومین در روز در یک نمونه ادرار ۲۴ ساعته .

ظهور میکروآلبومینوری یکی از علائم پیش بینی کننده مهم نارسایی کلیوی خصوصاً در مبتلایان به دیابت قندی نوع اول می باشد .

فشارخون خصوصاً در مبتلایان به دیابت نوع دوم در این مرحله کمی افزایش می یابد.

هنگامیکه دفع پروتئین بیش از ۳۰۰ میلی گرم در روز در یک نمونه ادرار ۲۴ ساعته برسد ، به آن پروتئینوری واضح می گویند. معمولاً ۵۰ درصد بیماران ظرف مدت ۱۰ سال بسمت نارسایی مزمن کلیوی پیش می روند .

در این حالت روز به روز مواد زاید بیشتری در خون انبار می شود. چون گلومرول ها قادر به انجام عمل تصفیه خون به طور طبیعی نیستند، فرد ممکن است حالت تهوع، ضعف و خستگی حاصل از کم خونی داشته باشد و نیزممکن است اشتهای خود را از دست داده و از گرفتگی پا رنج ببرد .

 

پیشگیری و درمان:

 

شما می توانید بوسیله کنترل قندخون و فشارخون از خطر ابتلأ به بیماری کلیوی اجتناب کرده و یا پیشرفت بیماری کلیوی را کند کنید. پزشک معالج شما برای بررسی علائم اولیه ناراحتی کلیوی می تواند با آزمایش  میکرو آلبومینوری مقدار پروتئین دفع شده در ادرار را مشخص کرده و در صورت لزوم اقدامات اولیه را شروع کند .

اگر شما دارای فشارخون بالا هستید، متخصص کلیه یا نفرولوژیست بایستی ACE اینهیبتور یا داروهای مشابه با آن را برای شما تجویز نماید تا فشارخون شما کنترل شده و از تخریب و آسیبهای بعدی کلیه شما جلوگیری شود . میزان فشارخون در مبتلایان به دیابت که پروتئین دفع نمی کنند باید کمتر از ۸۵/۱۳۰ میلی لیتر جیوه و در مبتلایان به نفروپاتی دیابتی و میکروآلبومینوری کمتر از ۸۰/۱۲۰ میلی لیتر جیوه نگه داشته شود .

اگر در ادرار شما مقدار کمی پروتئین وجود دارد، شما باید تحت یک رژیم غذایی کم پروتئین قرار گیرید . محدودیت در مصرف پروتئین در برنامه غذایی به میزان۶ تا ۸ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن احتمالاً مفید خواهد بود .

اگر کلیه های شما دچار نارسایی گردیده اند ، نفرولوژیست یکی از سه راه زیر را برای شما انتخاب خواهد کرد:

• همودیالیز : در این پروسه خون شما از طریق یک لوله که به بازوی شما متصل است به یک ماشین منتقل می شود که در آن مواد زاید و مایعات اضافی از خون شما تصفیه شده و خون تمیز به بدن شما برگردانده می شود .
• دیالیز پریتونیال : در این روش شکم شما را بوسیله مایع مخصوصی پر می کنند. این مایع، مواد زائد و آب اضافی را از خون شما جمع آوری کرده ، سپس مایع را از شکم شما تخلیه کرده و دور می ریزند این نوع دیالیز در خانه نیز می تواند انجام شود .
• پیوند کلیه :  در این جراحی بزرگ، کلیه شما بوسیله کلیه دیگری از افراد درجه یک خانواده یا دوستان یا کسانی که شما نمی شناسید، جایگزین می شود. کلیه جدید باید با بدن شما مطابقت خوبی داشته باشد تا پیوند موفقی ایجاد شود .

 

توصیه های هوشمندانه برای مراقبت از کلیه ها

 

–  ثابت نگه داشتن قندخون در محدوده هدف.

–   فشارخونتان را مرتباً چک و کنترل کنید.

–   یک برنامه غذایی سالم را دنبال کنید .

–   از پزشک معالج خود حداقل یکبار در سال آزمایش میکرو آلبومینوری را برای چک کردن کلیه هایتان درخواست کنید .

–  اگر کلیه های شما آسیب دیده اند، تمامی داروهایی را که می خواهید مصرف کنید با مشورت پزشک معالجتان مصرف نمائید. برچسب های داروها را بخصوص داروهای ضد درد را چک کنید و چنانچه بروی برچسب تأکید کرده بود که ممکن است سبب تخریب کلیه ها گردد با پزشک معالج خود مشورت کنید .

–    چنانچه مبتلا به عفونت های کلیوی یا مثانه شدید سریعاً به پزشک مراجعه کنید. عفونت های مجاری ادراری در افراد مبتلا به دیابت شایع است و علائم آن شامل درد پهلوها و سوزش در هنگام خروج ادرار می باشد.

 

عوارض  بینایی

 

تشخیص زود هنگام مشکلات بینایی می تواند برای درمان هر چه موثرتر و جلوگیری از تخریب بیشتر بینایی شما مفید باشد .

دیابت می تواند سبب بروز مشکلات جدی برای بینایی شما گردد.این مشکلات شامل : تاری دید، رتینوپاتی دیابتی و آب مروارید  (کاتاراکت )  و آب سیاه (glaucoma) است .

نگه داشتن میزان قندخون در محدوده هدف بهترین راه برای جلوگیری از مشکلات و عوارض بینایی است .

مبتلایان به دیابت نوع یک، ۳ تا ۴ سال پس از ابتلأ به دیابت باید مورد معاینه چشم قرار گیرند و مبتلایان به دیابت نوع دوم بمحض تشخیص باید مورد معاینه چشم پزشک قرار گیرند .

رتینوپاتی یک مشکل جدی برای افراد مبتلا به دیابت محسوب می شود. رتینوپاتی قابل درمان است، درمان رتینوپاتی اگر در مراحل ابتدایی بروز مشکل باشد با موفقیت چشمگیری همراه است .

شما باید هر سال به چشم پزشک خود مراجعه کرده و از نظر دو نوع رتینوپاتی بررسی شوید:

۱) رتینوپاتی غیر پرولیفراتیو یا  non-proliferative

۲) رتینوپاتی پرولیفراتیو یا proliferative

رتینوپاتی غیر پرولیفراتیو( non-proliferative) یک نوع رتینوپاتی خفیف است که به میزان کم بر بینایی اثر می گذارد . مشکلات بینایی به شبکیه چشم محدود می باشد و معمولاً در شرایط حاد، نقطه حساس دید (ماکولا ) را درگیر می کند . ماکولا  ناحیه ای در شبکیه است که  قویترین و واضح ترین دید را برای ما ایجاد می کند .

هر چه این نوع  رتینوپاتی زودتر شناسایی شود، موفقیت درمان بهتر خواهد بود و اگر این نوع رتینوپاتی درمان نشود می تواند به رتینوپاتی پرولیفراتیو تبدیل گردد.

رتینوپاتی پرولیفراتیو(proliferative) وضعیت بسیارجدی تری است که در آن رگهای خونی جدید در داخل و اطراف شبکیه شاخه زده و ظاهر می شوند. این رگهای خونی جدید بسیار نازک و شکننده هستند و براحتی پاره شده و سبب ایجاد خونریزی در مایعی که مرکز چشم را پر کرده است، می شوند .

بیماریهای جدی دیگر چشمی

بیماریهای جدی چشمی دیابتی ممکن است سبب تورم شبکیه گردد و بعضی از این ناراحتی ها حتی می تواند منجر به کوری شود.

–        آب مروارید یا کاتاراکت زود هنگام( Cataracts Early)

سن ابتلأ به آب مروارید در افراد دیابتی نسبت به افراد غیر دیابتی پایین تر است. آب مروارید حالتی است که در عدسی چشم کدورت ایجاد می گردد. آب مروارید معمولاً بعلت ضخیم شدن بافت عدسی ها ایجاد می شود و در نتیجه نور نمی تواند بطور صحیح بروی شبکیه متمرکز شود و بینایی حالت مه گرفته و ابری می شود. این وضعیت می تواند با جراحی و خارج کردن عدسی و قرار دادن یک عدسی پلاستیکی در محل عدسی اصلی اصلاح شود .

–        آب سیاه یا Glaucoma

سن ابتلا به آب سیاه در افراد دیابتی نسبت به افراد غیر دیابتی پایین تر است . آب سیاه در واقع وضعیتی است که در آن فشار داخل چشم بالا می رود و در طول زمان می تواند سبب تخریب عصب بینایی شود . اولین نشانۀ آب سیاه یا گلوکوم ممکن است از دست دادن بینایی جانبی باشد (یعنی از گوشه چشم ، محیط جانبی قابل دیدن نیست).

گلوکوم می تواند بوسیله یک متخصص چشم با یک قطره چشمی مخصوص که روزانه مصرف گردد با پائین آوردن فشار داخل چشم ها درمان گردد .

راه دیگر درمان ، جراحی لیزر است که با کاهش فشار چشم می تواند سبب درمان گلوکوم شود. توجه به این نکته ضروری است که فشار داخلی چشم در افراد دیابتی بایستی توسط یک بینایی سنج (Ophthalmoloyist) یا چشم پزشک سالانه اندازه گیری گردد .

حتماً بایستی سالانه این معاینات توسط پزشک یا بینایی سنج که بتواند ته چشم را بررسی کند، انجام گیرد. در طول معاینات از پزشک بخواهید که شما را از نظر علائم رتینوپاتی دیابتی و آب مروارید و آب سیاه مورد بررسی قرار دهد.

توجه :در صورت مشاهده یکی از علائم زیر باید با پزشک متخصص چشم مشاوره نماید:

۱-  تاری دید

۲- دو بینی

۳- مشکل در مطالعه

۴- درد یا فشار در یکی از چشم ها و یا هر دو چشم ها

۵- حلقه های نورانی ، نورهایی بحالت فلش زدن یا نقاط سیاه دردید

۶- کاهش دید جانبی

توجه : اگر شما مبتلا به دیابت هستید و باردار شده اید با چشم پزشکتان در سه ماهه اول در مورد رتینوپاتی مشورت کنید. کنترل دقیق دیابت در طول بارداری می تواند بروی رتینوپاتی و کاهش ابتلأ به آن مؤثر باشد.

توجه : اگر سیگار استعمال می کنید باید بدانید که سیگار باعث تنگ شدن عروق خونی کوچک در چشمان شما می شود، در نتیجه بروی گردش خون تأثیر دارد و این دلیلی برای ترک سیگار، برای شما است .

 

 

بیماری های قلبی و حمله مغزی

 

از جمله عوامل مرگ زودرس در مبتلایان به بیماری دیابت، بیماری قلبی و حمله مغزی است . حداقل ۶۵% از افراد مبتلا به دیابت بوسیله یکی از این دو وضعیت جان خود را از دست می دهند . شما می توانید با کنترل قندخون ، پائین آوردن فشارخون و کلسترول و عدم مصرف سیگار، خطر ایجاد حمله قلبی و مغزی را پائین آورید .

چگونه دیابت بروی گردش خون اثر می گذارد :

زیاد بودن قندخون سبب ضعیف شدن گردش خون می شود ، ایجاد لخته در خون و فشارخون بالا ریشه بیماریهای قلبی و حمله مغزی است .

۱-    کاهش جریان خون ؛ افزایش فشارخون

افراد مبتلا به دیابت مستعد داشتن میزان LDL بالا ( کلسترول بد ) و میزان HDL پائین ( کلسترول خوب ) و میزان تری گلیسرید ( یا چربی خون ) بالا هستند . این موضوع سبب آترواسکلروز یا تصلب شرایین  می شود . تصلب شرایین بر اثر ته نشینی چربی ، کلسترول و سایر مواد در جدار سرخرگها ایجاد می شود و سبب مسدود شدن سرخرگ ها می گردد .

انسدادهایی که به این ترتیب ایجاد می شوند، پلاک نامیده می شود و باعث کم شدن جریان خون به قلب ، مغز و کلیه ها شده و سبب بالا رفتن فشارخون می شود . افزایش میزان قندخون سبب سخت شدن و خشک شدن دیوارۀ شریانها شده و سبب افزایش فشارخون می شود .

۲-    ایجاد لخته های خون

بالا بودن قندخون سبب افزایش چسبندگی خون می گردد بنابراین ایجاد لخته در خون را آسانتر می کند . بالا بودن قند خون و چسبندگی آن به جدار عروق  کوچک میتواند سبب نشت خون شود و این عوامل مجموعاً سبب ایجاد لخته خون می شود .

گاهی اوقات پلاک هایی که در شرایین تشکیل شده اند، جدا شده و سبب تشکیل لخته های خون می شود.  این لخته ها می توانند جریان خون را درست در منطقه ای که قرار دارند، مسدود نمایند . هنگامیکه این اتفاق در یک رگ خونی که قلب را تغذیه می کند، حادث شود، حمله قلبی رخ می دهد و هنگامیکه این انسداد در رگهای تغذیه کننده مغز رخ دهد حمله مغزی ایجاد می شود . حرکت این لخته های خون که به آن آمبولی می گویند، همچنین سبب انسداد جریان خون در سایر قسمت های بدن مثلاً  در پاها می شود .

توصیه های هوشمندانه :

از آنجائیکه در افراد دیابتی خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و حملات مغزی بسیار بالا است، انجمن دیابت آمریکا و کالج آمریکایی کاردیولوژی مبارزه جدی با این موضوع را تحت عنوان ABC دیابت آغاز کرده اند.

ABC این موضوع را مطرح می کند که کنترل فشارخون بالا و کلسترول بالا به اندازه کنترل قندخون در داشتن یک سیستم گردش خون سالم نقش دارند .

A بجای آزمایش هموگلوبین A1c است که سطح گلوکز خون را اندازه گیری می کند .

B بجای Blood pressure یا فشارخون است .

C بجای Cholesterol ( کلسترول) و بخصوص کلسترول بد یا (LDL) است .

 

به منظور جلوگیری از عوارض قلبی عروقی دیابت به نکات زیر توجه کنید :

 

–    قند خونتان را توسط پزشک و یا مشاور دیابت در محدوده مورد نظر حفظ کنید . انجمن دیابت آمریکا میزان هموگلوبین A1c کمتر از ۷% را برای اکثر افراد پیشنهاد می کند . اما متخصصین غدد و انجمن مطالعات دیابت اروپا ترجیح می دهند که مقدارهموگلوبین A1c،شش ونیم درصد باشد و شما باید با پزشک معالج خود در مورد  مقدار مناسب و هدف HbA1c   برای خود مشورت کنید .

–  میزان فشارخونتان را در محدوده ۸۰/۱۲۰ یا کمتر حفظ کنید . بعضی از افراد می توانند با تغذیه و رژیم مناسب همراه با ورزش این مقدار را بدست آورند و برخی افراد نیاز به دارو دارند . پزشک شما را راهنمایی خواهد کرد که به چه طریق این امر برای شما ممکن می گردد ( با ورزش و تغذیه مناسب یا با دارو ).

–   میزان کلسترول بد یا LDL خود را در محدوده ۵٫۵ میلی مول در لیتر یا کمتر حفظ کنید. مقدار بالای ۷٫۲ میلی مول در لیتر نیاز به مصرف دارو دارد .

–    اگر سیگاری هستید آنرا ترک کنید .