اطلاعاتی درباره بیماری های کلیوی

۲۳ تا ۳۰ آبان ماه، با عنوان “هفته حمایت از بیماران کلیوی” در کشور نامگذاری شده است.

یکی از بیماری هایی که افراد بسیاری در نقاط مختلف جهان با آن دست و پنجه نرم می کنند، “بیماری کلیوی” است. افراد از زمان بروز این بیماری، باید به طور مرتب و مداوم تحت درمان قرار بگیرند و زمانی که دیگر هیچ دارویی جوابگوی آنها نباشد، پیوند کلیه تنها راه باقیمانده برای ادامه حیات این بیماران است.

در حال حاضر ۱۵۰۰۰ بیمار دیالیزی وجود دارد که برای ادامه زندگی، هفته ای ۳ بار دیالیز می شوند و سالانه ۱۷ درصد به آنها افـزوده می ‌شـود. بسیاری از افراد جامعه از بیماری حاد کلیوی خود اطلاع ندارند. در حالی که با یک آزمایش خون به راحتی می توانند مسیر زندگی خود را قبل از گرفتار شدن در چنگال دیالیزی تغییر دهند.

نرخ مرگ و میر سالانه بیماران دیالیزی در کشورهای پیشرفته  بالای ۲۰ درصد است، در حالی که این رقم در ایران کمتر از ۱۶ درصد است که دلیل اصلـی آن، بـالا بـودن سن گیرندگان دیالیز در آن کشورهاست‌.

از سوی دیگر رقم پیوند کلیه در ایران ۲۴ مورد به ازای هر یک میلیون نفر است که این رقم در کشور‌های در حال توسعه ۱ تا ۵ مـورد و در کشورهـای پیشرفتـه ۲۰ تا ۴۰ مـورد اسـت و علـت اصلی بالا بودن آمار ایران در زمینه پیوند کلیه، مجاز بودن پیوند کلیه از فرد زنده است که ۸۰ درصد موارد را شامل می ‌شود، در حالی که در کشورهای دیگر این کار جایز نیست‌.

علائم هشدار دهنده ابتلا به بیماری کلیوی عبارتند از:

تورم اطراف چشمها ،درد در قسمت پهلوها و زیر دنده‌ ها، بالا بودن فشار خون و تکرر ادرار مخصوصا در شب.

اکثر بیماران کلیوی به علت ناآشنایی با علائم و نشانه‌ های بیماری کلیه و عدم درمان به موقع، متحمل رنج و به وجود آمدن عوارض روانی و اجتماعی می ‌شوند. کنترل به موقع فشار خون، متعادل نگه داشتن وزن بدن، پرهیز از خوردن غذاهای مانده، پرچرب و پرنمک و خودداری کردن از مصرف هر گونه دارو بدون تجویز پزشک، باعث جلوگیری و پیشگیری از بیماری کلیه می‌ شود.

کار کلیه چیست؟

کلیه به شکل لوبیا و به اندازه مشت هر فرد بوده و محل آن نزدیک به وسط پشت فرد، درست زیر قفسه سینه است. کلیه ها، اندام های تخصصی تصفیه خون هستند، زیرا هر روز ۲۰۰ واحد خون را برای دفع ۲ واحد مواد و آب اضافی، تصفیه می کنند.

علاوه بر دفع ضایعات، کلیه ها سه هورمون مهم نیز ترشح می کنند: اریتروپویتین که در تولید گلبول قرمز خون نقش دارد. رنین که فشار خون را تنظیم می کند. کلسیتریول که نوع فعال ویتامین d است و در حفظ کلسیم استخوان ها و تعادل طبیعی شیمیایی در بدن موثر است.

چرا کلیه ها دچار مشکل می شوند؟

بیشتر بیماری های کلیوی به نفرون ها که بخش های کوچک تصفیه کننده در کلیه ها هستند، حمله می کنند و قدرت تصفیه را از آن ها سلب می کند. ویژگی نفرون ها این اسـت کـه در اثر جراحـت یـا مسمومیـت به سرعت آسیب می بینند. حال آن که بیشتر بیماری های کلیوی، نفرون ها را به آرامی و در سکوت از بین می برند و با این که در هر دو کلیه پیش رفته اند، پس از سال ها و حتی دهه ها خود را نشان می دهند.

دیابت و فشار خون بالا، دو دلیل عمده ی بیماری های کلیوی هستند، پس اگر در خانواده ی شما، سابقه ی ابتلا به دیابت و فشار خون بالا وجود داشته باشد، ممکن است در معرض خطر ابتلا به بیماری کلیوی قرار بگیرید.

دلایل ابتلا به بیماری های کلیوی

۱- بیماری نفرونی دیابتی

دیابت بیماری است که بدن را از استفاده کافی گلوکز (قند خون) باز می دارد و اگر گلوکز اضافی در خون باقی بماند، به عنوان یک سم عمل می کند.

در حقیقت بیماری نفرونی دیابتی (تصویر روبرو) همان آسیب به نفرون ها در اثر قند استفاده نشده در خون است که اگر سطح گلوکز خون فرد پایین نگه داشته شود، می تواند تاثیر بیماری دیابت را در بروز بیماری نفرونی به تاخیر بیندازد.

۲- فشار خون بالا

فشار خون بالا می تواند به مویرگ های کلیه ها آسیب برساند که در این صورت کلیه ها نمی توانند مواد اضافی بدن را دفع کنند. بنابراین پزشکان توصیه می کنند که افراد مبتلا به دیابت یا کم کاری کلیوی، باید فشار خون خود را پایین نگه دارند.

۳- بیماری های گلومرولی

همان طور که از نام آن هم پیدا است، بیماری گلومرولی به مویرگ های درون کلیه ها حمله می کند که ابتدایی ترین آن را می توان بیماری نفرونی بافتی دانست. از نخستین نشانه های این بیماری می توان به وجود پروتئین، خون یا هر دو در ادرار اشاره کرد. بیماری گلومرولی به آهستگی به ساختار کلیه آسیب می رساند و برای کنترل و درمان آن، راهکارهایی مانند کنترل فشار خون و استفاده از داروهای تقویت کننده سیستم ایمنی بدن و استروئیدها وجود دارد.

۴- بیماری های کلیوی ارثی و مادرزادی

برخی بیماری های کلیوی ناشی از مسایل ژنتیکی است. از طرفی برخی مشکلات کلیوی ممکن است هنگامی ایجاد شوند که نوزاد هنوز در رحم مادر است. به هر حال از نخستین نشانه های مشکلات کلیوی می توان به فشار خون بالا، کمبود گلبول قرمز در خون، وجود خون یا پروتئین در ادرار اشاره کرد.

۵- دیگر دلایل ابتلا به بیماری های کلیوی

مسموم شدن و جراحت می توانند منجر به ایجاد بیماری کلیوی شوند.

برخی از داروهایی که به راحتی و بدون نسخه ی پزشک در دسترس مردم قرار دارند، اگر به طور مداوم و برای مدت طولانی استفاده شوند، می توانند به کلیه ها آسیب برسانند. داروهایی مانند اسپیریناستامینوفن وایبوپروفن از خطرناک تریـن عوامـل ایجاد بیمـاری بـرای کلیـه هـا به شمار می روند و استفاده مداوم از آرام بخش ها، به کلیه ها آسیب جدی می رساند.

از کارافتادگی آنی کلیه

ایجاد وقفه های ناگهانی در کار کلیه را “از کار افتادگی آنی کلیه” می گویند که تصادف، از دست دادن مقدار زیادی خون یا برخی داروها یا سموم، نمونه هایی از عوامل ایجاد کننده ی آن هستند. این نوع بیماری می تواند در بلند مدت به از کار افتادگی دائمی کلیه ختم شود.

بیماری کلیوی مزمن

بیشتر مشکلات کلیوی به آرامی رخ می دهند و ممکن است فرد برای سال ها مبتلا به بیماری کلیوی خاموش باشد. از کار افتادن تدریجی کلیه را بیماری کلیوی مزمن (CKD) یا نارسایی مزمن کلیوی می نامند و افرادی که مبتلا به آن هستند، ممکن است دچار از کارافتادگی کلیوی دایمی شوند. در این نوع بیماری کلیه، درصد بالایی از خطر مرگ بر اثر سکته قلبی  وجود دارد.

بیماری کلیوی وخیم

از کار افتادگی کامل یا تقریبا کامل کلیه، بیماری کلیوی وخیم (ESRD) نام دارد. افراد مبتلا به این بیماری برای ادامه حیات، باید دیالیز یا پیوند کلیه شوند.

نشانه های بیماری کلیوی چیست؟

افراد در مراحل اولیه ابتلا به بیماری کلیوی به هیچ وجه احساس مریضی نمی کنند، ولی با وخیم تر شدن بیماری، بیش از همیشه ادرار می کنند. ممکن است احساس خستگی کنند. شاید اشتهای خود را از دست بدهند و دچار استفراغ و درد و ورم شکم شوند. دست و پاهای شان امکان ورم یا بی حسی دارد. ممکن است احساس خواب آلودگی کنند، یا تمرکز حواس برای شان مشکل شود. بیماران کلیوی پوست شان تیره شده و دچار گرفتگی عضلات می شوند.

با بیماری کلیوی چه باید کرد؟

متاسفانه بیماری کلیوی مزمن اغلب قابل درمان نیست، اما اگر فرد در مراحل ابتدایی بیماری کلیوی باشد، شاید بتواند با عمل به توصیه های زیر کاری کند که کلیه هایش برای مدت بیشتری دوام بیاورند:

* اگر فردی مبتلا به دیابت است، باید به دقت مراقب قند خون خود باشد و آن را پایین نگه دارد.

* از مصرف قرص های آرام بخش که می توانند بیماری کلیوی را بدتر کنند، پرهیز کند.

* افرادی که دچار نارسایی کلیوی هستند، باید فشار خون خود را مرتبا چک کنند.

* افراد دچار نارسایی کلیوی باید بدانند که بخشی از رژیم غذایی معمولی آن ها ممکن است به از کار افتادگی کلیه ها سرعت ببخشد که شامل موارد زیر است:

– پروتئین برای بدن لازم است، زیرا به بدن کمک می کند تا ماهیچه ها را ترمیم کند و با بیماری بجنگد. همان طور که گفته شد، کلیه های سالم مواد زاید را از خون می گیرند، به جز پروتئین. حال آن که کلیه های بیمار ممکن است در جداسازی پروتئین از مواد زاید خون دچار مشکل شوند، بنابراین برخی پزشکان از بیماران خود می خواهند مقدار پروتئینی را که می خورند، کم کنند تا بدین وسیله کلیه ها کمتر کار کنند.

– مشکل دیگری که ممکن است با از کار افتادگی کلیوی مرتبط باشد، مصرف زیادکلسترول است که از رژیم های غذایی پرچرب ناشی می شود. کلسترول اضافی می تواند در دیواره ی رگ ها انباشته شود و گردش خون در آن ها را دشوارتر کند و منجر به بروز سکته قلبی شود.

– سیگار کشیدن، نه تنها خطر بیماری کلیوی را افزایش می دهد، بلکه به مرگ های ناشی از سکته قلبی افراد مبتلا به بیماری کلیوی مزمن، می افزاید.

– سدیم  (نمک) ممکن است فشار خون فرد را بالا ببرد، بنابراین غذاهایی مانند غذاهای کنسروی  و آماده که دارای مقدار زیادی سدیم هستند، باید به مقدار کم مصرف شوند.

– پتاسیم  ماده ای معدنی است که به طور طبیعی در اکثر میوه ها و سبزیجات یافت می شود. کلیه های سالم پتاسیم خون را اندازه گیری و اضافی آن را دفع می کنند، در حالی که کلیه های بیمار ممکن است نتوانند این کار را بکنند و فرد را به تپش قلب مبتلا کنند.

– کم خونی  وضعیتی است که در آن خون فاقد گلبول های قرمز کافی است. این گلبول ها از آن جا که حامل اکسیژن در سر تا سر بدن هستند، مهم می باشند. اگر فردی مبتلا به کم خونی باشد، احساس خستگی می کند و رنگ پریده است. کلیه های سالم هورمون اریتروپویتین را ترشح می کنند که در ساخت گلبول های قرمز خون نقش دارد. کلیه های بیمار ممکن است نتوانند این هورمون را به اندازه کافی ترشح کنند که در این صورت نیاز به تزریق نوع انسانی آن است.

اگر کلیه ها از کار بیفتد چه می شود؟

از کار افتادگی کامل کلیه ها، گاهی اوقات “بیماری کلیوی وخیم” نامیده می شود. اگر کلیه ها به طور کامل از کار بیفتند، بدن پر از آب و مواد اضافی و در اصطلاح “اومیا” می شود، دست ها و پاها ورم می کنند، احساس ضعف و خستگی به فرد دست می دهد و همه به این دلیل است که بدن برای درست کار کردن به خون تمیز و تصفیه شده نیاز دارد.

نقطه پایانی

با پیشرفت بیماری کلیوی، دو راه برای بیماران وجود دارد: دیالیز و پیوند کلیه.

در واقع پیوند کلیه، آخرین امید بیماران کلیوی است. کلیه پیوندی ممکن است از سوی فردی ناشناس که دچار مرگ مغزی شده، یا فردی زنده اهدا شود. کلیه ای که پیوند زده می شود، باید با بدن بیمار سازگار باشد تا دستگاه ایمنی بدنش کمتر آن را پس بزند.

جالب این که سیستم ایمنی بدن فرد بیمار، با حمله به هر آن چه که به عنوان عضو طبیعی بدن، برایش شناخته نشده است، از بیمار مراقبت می کند. بنابراین سیستم ایمنی بدن فرد، به کلیه ای که بسیار”غریبه” به نظر می رسد، حمله می کند و فرد پذیرنده کلیه مجبور است داروهای خاصی را مصرف می کند تا از پس زدن کلیه به وسیله سیستم ایمنی بدنش جلوگیری کند.

“مراقب باشیم تا با تشخیص زود هنگام بیماری کلیوی، مرحله پایانی درمان را هر چه بیشتر به عقب برانیم”.

به نقل از پایگاه اطلاع رسانی:روزنامه قدس، پرستاران ایران، همشهری و انجمن حمایت از بیماران کلیوی